Բարեխոսե՛ք որևէ մեկդ

 Ես ներկայացնում եմ քրիստոնյաների երրորդ սերունդն իմ ազգատոհմում: Իմ առաջին քարոզը տևեց ուղիղ վեց րոպե, երբ դեռ տասնչորս տարեկան դեռահաս էի: Անցած 18 տարների ընթացքում ինձ բախտ է վիճակվել  ծառայելու հարյուրավոր սլավոնական եկեղեցիներում, և հետևաբար, մասնակից լինելու հազարավոր մարդկային կյանքերին: Եթե հնարավոր լիներ ա սել գոնե տասներորդ մասն այն ինքնախոստովանությունների, որոնք ես լսել եմ քրիստոնեական «օրինակելի» ընտանիքներում  ծնված և մեծացած երիտասարդներից, ապա շատերի համար այս գիրքը կարող էր դառնալ եկեղեցի այցելլու գլորման քարը: Ես աղոթել եմ, որ այս տեղ  չլինեն նախատինք, նվաստացում և քննադատություն, այլ, որ հնչի ճշմարտությունը, որը կկարողանա գոնե մեկին փրկել: Այս համեստ աշխատությունը հայացք է ներսից: Սա ոչ միայն իմ դիտարկումն է, այլ նաև իմ անձնական մեծ փորձառությունը, ինչպես նաև հայտնությունները, որոնք օգնել են ինձ հաղթահարելու բոլոր խոչընդոտներն ու այսօր լինելու այնտեղ, որտեղ ես կամ և` ով կամ: Վերջին տարիների ընթացքում այս նյութը փոքր հատվածներով պարբերաբար տպագրվել է տարբեր հրատարակություններում, իսկ այժմ տեղ է գտել այս փոքրիկ գրքում: Սա փորձ է` որևէ կերպ բացատրելու արտագաղթի և այլ պայմաններում հավատացյալ ծնողների երեխաների զանգվածային հավատուրացությունը: Իհարկե, Աստված Իր համար սահմանել է շատերին, սակայն քրիստոնեական տներում ծնված երիտասարդների մեծամասնությունն այդպես էլ չհասավ փրկությանը կամ էլ կորցրեց Աստծո և եկեղեցու հանդեպ ունեցած հավա տքը: Իմ ուսումնասիրությունների և աղոթքների ընթացքում ես հստակորեն հասկացա, որ մենք բոլորս` հովիվները, ավագները, ղեկավարները, հայրերը, հայտնվելով Աստծո եւ մարդկանց միջև հակամարտության կենտրոնում, վստահորեն ընդունել ենք Աստծո կողմը, այն ինչ բարեխոսի հիմնական առաքելությունը թույլի և մեղավորի կողքին մնալն է: Մենք այնքան ենք տարվել հավատքը պահելով, որ այն պահել ենք նույնիսկ մեր երեխաներից:

      ՏԳԻՏՈՒԹՅՈ՞ՒՆ, ԹԵ՞ ԶՈՀ ՀԱՆՈՒՆ ԱՎԱՆԴՈՒՅԹՆԵՐԻ

Մեզ մոտ չստացվեց ե րիտասարդ սերնդի հետ երկխոսություն վարելը: Մենք տարիքի, փորձի և դիրքի պատճառով հեշտութ յամբ անցանք երիտասարդներից` չարաշահելով մեր արտոնությունները: Այսպիսի դիրքորոշմամբ մենք մեր երեխաներին կանգնեցրինք ընտրության առջև. կամ անվերապահորեն հնազանդվել ծնողների, եկեղեցու կամքին (մեխանիկորեն հավասարեցնելով այն Աստծո կամքի հետ), կամ դիմադրել և մեզ հետ մտնել  բաց հակամարտության մեջ:

Սակայն, կատարվեց առավել սարսափելի մի բան: Հօգուտ եկեղեցու մի ամբողջ սերունդ գերադասեց ապրել երկակի կյանքով` անձնական և սոցիալկրոնական: Այստեղից էլ հետևում է մեր քրիստոնեական արտադրանքի «խոտանը»: Երկերեսանիությունը հակառակ է ամբողջական բնույթին, հետևաբար դեֆորմացնում է նաև անձնական ու հասարակական կյանքը: Ինչպես ասում են` ոչ ձեզ, ոչ մեզ. մեզ մոտ չստացվեց ունենալ ո՛չ «որակյալ» մեղավորներ, ո՛չ էլ «որակյալ» սրբեր: Նման մարդկանցից կազմված եկեղեցին իզորու չէ օգնելու իրենց նմաններին: Նախևառաջ մարդկային հոգին պետք է դառնա հոգածության առարկա: Եթե կրոնական կյանքի ճանապարհը հանուն իր համակարգի պատրաստ է զոհաբերել գեթ մեկ հոգու, ապա դա նման համակարգի ոչ միայն անպետքության նշանն է, այլև նրա վերջի սկիզբը: «Իսկ ժողովարանի գլխավորը շատ բարկացած, որ Հիսուսը շաբաթ օրը բժշկեց, ասաց ժողովրդին. վեց օր կա, որ նրանցում պետք է գործել. հիմա այն օրերը եկեք բժշկվեք և ոչ թե շաբաթ օրը» (Ղուկ. 13.14): Այլ կերպ ասած, եթե շաբաթ օրը չի կարելի բժշկել հիվանդնե րին, ու րեմն մենք պետք է չընդունենք շաբաթն ու հրաժարվենք նման ղեկավարությունից: Մարդը շաբաթի (համակարգի) համար չէ՛, այլ շաբա՛թն է մար դու համար: Իսկ մարդն Աստծո՛ հա մար է: Այս տե ղից է ծագում արտագաղթում գտնվող մեր եկեղեցիների ավագների անհանգստությունը, երբ թմրանյութերիև մարմնավաճառության տարածման կետերը գտնվում են մեր կիրակնօրյա եկեղեցիների հենց սրահներում: Զարմացնում է նույնիսկ ոչ թե այն, որ թմրանյութի դիլերները դա վաճառում են եկեղեցական հավաքույթների օրերին, այլ այն, որ հենց աղոթքատներում է ապահովված դրանց վաճառքը: Աշխարհում մարդը գիտի` որտեղ են մեղք գործում, իսկ որտեղ` ապաշխարում իրենց մեղքերից: Բայց մեր երեխաներն արեցին անհնարինը. գոհացրին երկու տերերի: Մենք աշխարհ ենք բերել հրեշային հիբրիդ` խաչասերելով բացահայտ արատը եկեղեցու ավանդույթների հետ: Մենք դաշտում ցանել ենք երկու տեսակի սերմ և դրանով իսկ պղծել մեր բերքը (Երկր. Օր. 22.9)` աճեցնելով խառնածին տեսակ, որի ստեղծման գործում Արարիչն իսկզբանե մասնակցություն չի ունեցել: Մի՛ խաբվեք: Խնդիրը մարմնավաճառության և թմրանյութերի մեջ չէ, այլ սուրբ վայրում կատարվող կեղծավորության, ինչն էլ մեր երեխաների մի ամբողջ սերնդի ստիպել է ապրել երկակի չափանիշներով: Մենք` լինելով հայրեր և ուսու ցիչներ, կոչ չենք արել նրանց իրենց խղճի առջև ունենալու անձնական պատասխանատվություն, չենք պատվաստել Աստծո առջև ինքնակառավարման զգացումը: Մենք բոլոր ուժերը ներդրել ենք ոչ թե բնավորության էթիկայի, այլ էթիկա մշակելու մեջ: Ընդհանուր հաշվով մեզ ավելի շատ հետաքրքրել է արտաքին իմիջը, տեսքը. «Ի՞նչ կասեն մարդիկ: Մի՛ խայտառակիր իմ անունը: Հագնվիր ինչպես ուզում ես, միայն ոչ եկեղեցում»: Ինչպես մտավոր հետամնացներ, մենք ինքներս ենք նրանց համար որոշել սահմաններ, վարքագծեր, հայեցակարգեր: Ես լավ հիշում եմ մի երիտասարդ աղջկա, ով հարցնում էր` մե՞ղք է արդյոք ծակել ականջներն ու կրել ականջօղեր: Ես պատասխանեցի, որ նման հարցերում ինքն անձամբ Աստծուց պետք է իմանա` ինչպես վարվել, և պատասխանատվություն կրի իր ընտրության համար: Իմ ասածը նրան չբավարարեց: Նրան ավելի հեշտ էր հեռանալ պատաս խանատվությունն ինձ վրա թողնելով և ազատելով իր խիղճը կատարված ընտրության կշտամբանքից: Ձեզ չի՞ թվում, որ ինչ-որ մեկը պատասխանատվության մասին կեղծ պատկերացում է սերմանել: Աստվածաշունչը պնդում է, որ «ամեն մեկն իր անձի համար պիտի հաշիվ տա Աստծուն» (Հռոմ. 14.12): Ես` որպես մարգարե կամ խոսնակ, պարտավոր եմ ասել մեղավորին, որ նա մահով կմահանա իր մեղքի պատճառով: Դրանից հետո պատասխանատվութ յունը փոխանցվում է նրան: Այլ ոչ թե այն մեկի պես, ով փորձում էր ինձ վախեցնել ուղիղ եթերի ժամանակ` ասելով. «Հիշի՛ր, դու պատասխան կտաս քո եկեղեցու յուրաքանչյուր անդամի համար»: Սխալվո՛ւմ եք: Ես ոչ մեկի երաշխավորը չեմ: Ես հաշիվ կտամ ի՛նձ համար: Ինքնուրույնությունը հասունության նշան է: Հասարակությունը պահվում է մտածող, որոշումներ կայացնող և իրենց համար պատասխանատու մարդկանց շնորհիվ: Անինքնուրույն մարդը նման է կրկեսային գազանիկի, որը հարմարեցված չէ անտառային կյանքին: Նա կսատկի նույնիսկ կերակուրի որոնման անձնական նախաձեռնության բացակայությունից, որովհետեւ նա սովոր է իր կերակրատեսակին, պարապմունքներին և բոլոր հրամանների կատարմանը` մի կտոր մսի համար: Մի՞թե չեք տեսնում: Կամքը զարգացնելու փոխարեն մենք այն խեղդել ենք: Մեզ կայացած մարդիկ ավելի են նյարդայնացնում, քան մեղավորները: Որովհետև մեղավորը մեզ հետ կապված է կարիքից ելնելով, քանի որ մեղավոր շրջապատից ինքնուրույն դուրս գալու անկարողությունը նրան կողքից օգնություն ստանալու կախվածության մեջ է պահում: Բոլորովին այլ պատկեր է Աստծո մեջ ազատ մարդը: Նա այլևս կախված չէ մարդկանցից, ինչը զրկում է մեզ նրա գործողությունները վերահսկելու հնարավորությունից: Համաձայնեք, որ նախաձեռնության կամ նորարարության ցանկացած դրսևորում մեր կողմից ընդունվել է կասկածանքով և ոչ ադեկվատ: Մենք մերժել ենք այն ամենն ինչ դուրս է ե ղել մեր ըմբռնումից: Բայց չէ՞ որ աշխարհը կանգուն է իր սկզբունքային և ստեղծագործական էությամբ, իր համոզմունքների համար պատրաստ է գնալու մահվան: Եթե եկեղեցին չդաստիարակի ու իր շարքերում չպահպանի նման մարդկանց, ապաքրիստոնեությունը դատապարտված է մնալու առանց հերոսների, առանց ուժեղ կամքի մարդկանց և առանց օրինակի: Ավա՜ղ, ավա՜ղ… Եվ կրկին ավա՜ղ… Մենք զրկել ենք եկեղեցուն իր փառքից: Մենք` հայրերս, չվերցրինք դարի կանչը, մեր միջավայրում զգուշանալով օդի պես անհրաժեշտ բարեփոխումներից: Մենք շրջվել ենք դեպի մսի կաթսաները, որտեղ հասարակությունը կարիք չունի մտածելու վաղվա օրվա  մասին, կարիք չկա հավատքի, պատասխանատվության, համարձակ պայքարի և ապագա Քանանի համար անհանգստանալու: Լինել ստրուկ կրոնական կարծրատիպերի` այդքան էլ վատ չէ: Հիմնական առավելությունն այն է, որ ճանապարհ փնտրելու կարիք չկա: Ամեն բան որոշված է ձեզ համար: Այստեղից էլ հետևում է կատարյալ անտարբերությունը և իրենց` որպես անհատների, ձևավորման ծննդյան ցավերի պակասը: Եկեղեցիները լի են մարդկանցով, որոնց շարքերում հատուկենտ անձիք են վերածնվել իրենց կոչմամբ: Եվ առհասարակ, այս թեման փակ է: Ինչպե՞ս սկսվեն ծննդյան ցավե րը, եթե նույնիսկ հղիութ յուն չի ե ղել: Թող փարավոնը մտածի` ինչով պետք է մեզ կերակրի, թող անձամբ պատասխան տա իր ստրուկների համար: Իսկ մենք լուռ կուտենք մեր ճա շը: Որտե՞ղ են հավատքի մարդիկ: Որտե՞ղ է մեր խիզախությունը: Որտե՞ղ է սուրբ կամքը: Որտե՞ղ են հերոսներդ, եկեղեցի՛: Որտե՞ղ են այն բողոքականները` պատրաստ կրկին դեմ դուրս գալու եկեղեցական ստրկության համա կարգին և գրելու անկախության նոր հռչակագի րը: Ավա՜ղ… Մեր երեխաները հեռու են մեր զղջումի և ապաշխարելու սպասումն ունենալուց: Մենք ապաշխարության կոչ կանենք թմրամոլներին և մարմնավաճառներին, մեր որդիներին ու դուստրերին, նրանց համար վերականգնողական կենտրոններ կբացենք, աղոթքներ կանենք և ծոմեր կպահենք, բայց ապաշխարել... Ո՛չ, սա չափից շատ կլինի:

«Աստծո համա՞ր եք անիրավութ յուն խոսում և Նրա համար նենգություն խոսում: Մի՞թե Նրան եք երես պաշտություն անում կամ Աստ ծո՞ համար եք փաստաբանում» (Հոբ 13.7,8): Արդ յո՞ք քրիստոնյաները հանուն Աստծո ստում են: Արդյո՞ք գոյության իրավունք ունի, այսպես կոչված, սպիտակ սուտը, այսինքն` սուտ լավի կամ փրկության համար: Ի՞նչն է ստիպում Հոբի ընկերներին ասել սուտը ի պաշտպանություն Աստծո: Կարելի՞ է արդարացնել սուտը հանուն Աստծո, երբ «ամենանարդարությունը մեղք է»: Թույլ տվեք, որպես օրինակ, ներկայացնել  իրական պատմություններ: Մեկ անգամ ես այցելեցի եկեղեցու ծառայողներից մեկին, որի վեց տարեկան որդին մոտեցավ ինձ և անկեղծ հուզմունքով ասաց. «Քեռի Սաշա, դուք դժոխք կընկնեք»: Ես հարցրի․

«Այդ ինչո՞ւ»: Նա բռնեց իմ ձախ ձեռքն ու անմեղորեն ասաց. «Ահա՛, տեսեք: Ձեր մատանին: Մայրիկս ասում է, որ բոլոր նրանք, ովքեր զարդեր են կրում, կգնան դժոխք»:

Մանկությունից ես սիրել եմ գրքերը: Բայց մեր եկեղեցում դա կտրականապես արգելվում էր: Թեպետ իմ ծնողներն այդքան էլ պահպանողական քրիստոնյաներ չէին, սակայն մայրս մտահոգված էր ռուսական դասականների նկատմամբ իմ այդ չափ հետաքրքրությունից: Հիշում եմ` այդ ժամանակ եղբորս հետ քնում էինք երկհարկանի մահճակալի վրա, նույն սենյակում: Եղբայրս քնում էր վերևում, իսկ ես` ներքևում: Հենց որ պառկում էինք քնելու, ես հանում էի գիրքը, բացում էջը, հարմարեցնում էի այն գլխավերևիս մետաղյա բարակ ձողին, որը պահում էր երկրորդ հարկի ներքնակը, և սկսում էի կարդալ: Ձեռքերս ազատ էին և, եթե պատահում էր, որ մայրս բացում էր ննջասենյակի դուռը, ես ամուր փակում էի աչքերս ու ա րագ «քնում»: Երբ գնում էր, կրկին շարունակում էի իմ զարմանահրաշ ճամփորդությունը գրքի էջերով: Մեկ օր մայրս մեր տուն էր հրավիրել հովվին, ում խնդրել էր զրուցել ինձ հետ գեղարվեստական գրականությամբ շատ տարվելու վտանգի մասին: Ի դեպ, բավականին քնարական և նույնիսկ բանաստեղծական երկար զրույց ունեցանք այն մասին, որ գրականության մեջ, անկասկած, կան ճշմարտության սերմեր, սակայն դա այնքան քիչ է, որ ստիպված ես լինում կույտերով աղբ դուրս հանել, մինչև որևէ օգտակար բան գտնես: Հովիվը մոտեցավ իմ համեստ գրապահարանին: Նա արագորեն նայեց մի քանի տասնյակ հին գրքեր, որոնք ես ինձ հետ բերել էի Ուկրաինայից, որպեսզի ինչ որ կերպով փախչեմ կարոտից, և ետ նայելով, որպեսզի մայրս ոչինչ չնկատի, շշնջաց. «Կարո՞ղ եմ մեկ շաբաթով վերցնել Ախմատովայի այս գիրքը»: