Վախ

ՆԱԽԱԲԱՆ

Վախ թեմային անդրադառնալիս անհրաժեշտ համարեցի հետաքրքրվել և իմանալ, թե ժամանակակից բժշկությունն ինչպիսի բացատրություն է տալիս այդ երևույթին: Զրուցելով բժիշկների ու հոգեբանների հետ, ծանոթանալով վախի թեմային վերաբերող ուսումնասիրություններին՝ եկա այն եզրակացության, որ բժշկությունն ու հոգեբանությունը, լինելով անհրաժեշտ և օգտակար մարդկությանը, հարգանքի արժանի շատերիս կողմից, չեն կարող վերջնական պատասխան տալ, թե ինչ է վախը, ինչպես է ծնվում և ինչ պայմաններում է զարգանում: Ուսումնասիրեցի Աստվածաշունչը՝ համոզված լինելով, որ այնտեղ կգտնեմ հարցերիս պատասխանները: Հայտնի քարոզիչներից մեկն ասել է, որ ինչպես կա երթևեկության կանոնների գիրք՝ վարորդներին ուղղորդելու համար, այնպես էլ կա մի գիրք, որը մարդուն սովորեցնում է՝ ինչպես ապրել՝ փորձության մեջ չընկնելու համար, և եթե ընկել է՝ ինչպես դուրս գալ փորձությունից: Այդ գիրքն Աստվածաշունչն է: Մ. Պոզոգլյանի «Սուրբ Գրքի բառային ներշնչումը գիտականորեն ապացուցված» աշխատությունն ապացույցներից մեկն է, որ տիեզերքն ու մարդ արարածին ստեղծողը և Աստվածաշունչը գրողը մեկն է՝ միակ Աստված, ով Սուրբ Երրորդություն է՝ Հայր Աստված, Որդի Աստված, Սուրբ Հոգի Աստված (գիրքը՝ հայերեն թարգմանությամբ կարող եք կարդալ իմ բլոգում՝ gayanehakobyan.org, 18 նոյեմբեր, 2015 թ.): Քանի որ Աստված է ստեղծել մարդուն,բնականաբար, Նա կարող է հստակ ասել, թե ինչ է վախը և ինչ պայմաններում է ծնվում ու զարգանում, որովհետև Նա հետաքրքրված է մարդուն երջանկացնող ու անհանգստացնող յուրաքանչյուր երևույթով: Ես ակնկալում էի, որ Աստվածաշնչում ոչ միայն կգտնեմ ինձ ու բազում մարդկանց հետաքրքրող վերոհիշյալ հարցերի պատասխանները, այլև կհայտնաբերեմ վախից ազատվելու ճանապարհը: Այսպիսով, այս գրքում ներկայացնում եմ վախ երևույթը, նրա ծնունդը, զարգացման պատճառը և նրանից ազատվելու ճանապարհը՝ համաձայն Աստվածաշնչի: ՀՈԳԵԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ, ՎԱԽ, ՖՈԲԻԱ Ավետարանը հեղաշրջում, նորոգում ու պերճանք չի բերում. Ավետարանը ազատագրում է բերում: Ռ.Բոնկե Համաձայն բացատրական բառարանների` վախն իրական կամ մտացածին զգացողություն է, որն ստեղծում է անապահովության և մերժվածության զգացում: Հոգեբանների և հոգեբույժների տեսակետից՝ վախը պաշտպանական հակազդեցությունն է իրական կամ թվացյալ վտանգի հանդեպ: Այն ծնում է մի վարք, որն ուղղված է վտանգի չեզոքացմանը: Վախի հակվածությունը կախված է սեռից, տարիքից, անձնային առանձնահատկություններից, անձի սոցիալական ուղղվածությունից: Ըստ դրսևորումների ծագումնաբանության՝ հայտնի են վախի հետևյալ տեսակները.

- վիտալ վախ՝ վախը ծագում է մարդու ներսից,

- իրական կամ ռեալ վախ՝ վտանգը սպառնում է շրջապատից,

- բարոյական կամ խղճի վախ՝ վախը ծագում է անձի մղումների կամ արժեքների վերագնահատման կամ քայքայման հետևանքով: 

Վախ երևույթը և՛ հոգեբանների, և՛ հոգեբույժների ուշադրության կենտրոնում է՝ կախված նրա զարգացման մակարդակից: Կան վախեր և ֆոբիաներ: Վախն ունի ընդհանրական իմաստ, իսկ ֆոբիան՝ վախ է կոնկրետ մեկ իրավիճակից կամ առարկայից: Փակ տարածքում գտնվելու վախը կոչվում է կլաուստրոֆոբիա: Վախը սուր առարկաների նկատմամբ կոչվում է օքսիֆոբիա: Կա բարձրությունից վախ, որը կոչվում է գիպսոֆոբիա: Ժամանակակից բժշկության մեջ ֆոբիաների թիվը հինգ հարյուրից ավելի է: Ֆոբիաներով ու վախերով տառապել են նաև այնպիսի աշխարհահռչակ մարդիկ, ովքեր մարդկության պատմության մեջ տպավորվել են որպես ուժեղագույններ, համարձակներ, ինքնիշխաններ… Նապոլեոն Բոնապարտը վախեցել է սպիտակ ձիուց, թեպետ որոշ նկարիչներ նրան կտավի վրա պատկերել են հենց սպիտակ ձիու վրա: Ռուսաստանի Պետրոս Առաջին կայսրը տառապում էր ընդարձակ տարածքի նկատմամբ ունեցած ֆոբիայից: Նա գերադասում էր ցածր առաստաղով, համեմատաբար փոքր սենյակները: Իոսիֆ Ստալինը տառապում էր տոկսիկոֆոբիայից՝ թունավորումից: Բացի դրանից, ունենալով գեներալիսիմուս աստիճան, նա երբեք պատերազմի դաշտում չէր եղել և ինքնաթիռ չէր նստել՝ դարձյալ ֆոբիաների պատճառով: Մարդիկ հարցնում են՝ վախերով ու ֆոբիաներով տառապելու դեպքում ո՞ւմ դիմենք՝ «մոմ թափողների՞ն», պայծառատեսների՞ն, հոգեբանների՞ն, հոգեբույժների՞ն: Նույնիսկ կան մարդիկ, ովքեր ոգևորված պատմում են, թե այս կամ այն «մոմ թափողը» ինչպես է օգնել իր երեխային… Ոչ մի «մոմ թափող» ու «պայծառատես» չի կարող վախի ճիրաններից ազատել մարդուն: Չեմ ժխտում, հնարավոր է, որ լինեն դեպքեր, բայց դա ոչ թե «մոմ թափողի» անմիտ գործողությունների արդյունքն է, այլ տվյալ մարդու ջերմեռանդ հավատքը: Ժողովուրդն ասում է. «Հավատքով չոր քարին էլ գնաս՝ կծաղկի»: Աստվածաշնչի համաձայն՝ հավատքը ծովեր է կիսում. «Եվ Մովսեսը մեկնեց իր ձեռքը ծովի վրա: Եվ Եհովան սաստիկ արևելյան հովով քշեց ծովն ամբողջ գիշերվա ընթացքում, և ծովը ցամաքեցրեց, և ջրերը ճեղքվեցին: Եվ Իսրայելի որդիները ծովի միջով՝ ցամաքով գնացին, և ջրերը նրանց աջ ու ձախ կողմից պարիսպ եղան» (Ելից 14. 21,22), «Եվ հենց տապանակը վերցնող քահանաները Հորդանանին հասան, և նրանց ոտքերը ջրի եզերքին մեխվեցին (որովհետև հունձքի ժամանակ Հորդանանը մինչև իր եզերքը լիքն է լինում), այդ ժամանակ վերևից իջնող ջրերը կանգնեցին և Սարթանի մոտ գտնվող Ադամ քաղաքից հեռու մի կարկառակույտի նման բարձրացան, և դաշտի ծովը, այսինքն՝ Աղի ծովը իջնող ջրերը վերջացան, կտրվեցին, և ժողովուրդն անցավ ու կանգնեց Երիքովի դիմաց: Եվ Տիրոջ Ուխտի տապանակը վերցնող քահանաները Հորդանանի մեջ՝ ցամաքի վրա, հաստատ կանգնեցին, և ամբողջ Իսրայելը ցամաքով անցավ՝ մինչև բոլոր ժողովրդի Հորդանանով անցնելն ավարտվեց» (Հեսու 3.15-17): Ճշմարիտ հավատքն ամրոցներ է քանդում. «Եվ ժողովուրդն աղաղակեց փողերը հնչելիս, և երբ ժողովուրդը փողերի ձայնը լսեց, բարձրաձայն աղաղակեց, պարիսպները վայր ընկան …» (Հեսու 6.20): Հավատքը հզոր զենք է: Ինչ վերաբերում է «դիմե՞լ հոգեբույժներին» հարցին, միանշանակ կարող եմ ասել՝ այո՛: Աստվածաշունչը չի մերժում բժշկությունը, քանի որ Աստված է մարդուն գիտություն տվել՝ այդ հզոր միջոցն ստեղծելու, մարդու կյանքը փրկելու և նրան տանջանքներից ազատելու համար: Սակայն հանդիպում են հիվանդություններ, որոնց դեպքում բժշկությունն, իր զարգացման ամենաբարձր մակարդակով հանդերձ, անզոր է, իսկ Աստված զորավոր է՝ բուժելու ցանկացած հիվանդություն: Սուրբ Գրքում կան դեպքեր, երբ մարդիկ դիմում են բժիշկներին և բուսական դեղամիջոցներին: Օրինակ՝ Եսայի մարգարեն, առաջնորդվելով Տիրոջ Հոգով, ցույց է տալիս Եզեկիա թագավորի բուժման ճանապարհը. «Եվ Եսային ասաց. «Չորացրած թուզ առեք»: Եվ առան ու դրին վերքի վրա, ու նա առողջացավ» (Դ Թագ. 20.7): Կա մեկ այլ օրինակ՝ Ասա թագավորի օրինակը: Ինչո՞ւ մահացավ Ասա թագավորը, բժիշկներն ինչո՞ւ անկարող եղան՝ փրկելու նրա կյանքը: Ասա թագավորն իր թագավորության առաջին շրջանում նախանձախնդիր էր՝ Տիրոջ կամքն ամբողջությամբ կատարելու. «Եվ Ասան բարություն և ուղղություն արեց իր Տեր Աստծո առջև՝ վերցրեց օտար սեղանները և բարձրավանդակները, կոտրեց արձանները և Աստարովթները ու հրամայեց Հուդային, որ իրենց հայրերի Տեր Աստծուն խնդրեն, օրենքն ու պատվիրանները կատարեն» (Բ Մնաց. 14.2-5): Քանի դեռ Ասան քայլում էր Տիրոջ ճանապարհներով և Տիրոջ երկյուղով, հաղթում էր Իսրայելի բոլոր թշնամիներին. «Եվ Ասան ու նրա հետ եղող ժողովուրդը հալածեցին նրանց մինչև Գերարա, և եթովպացիներն ընկան, նրանցից կենդանի մնացող չեղավ, որովհետև Տիրոջ առջև ու Նրա բանակի առջև ջարդվեցին ու շատ մեծ ավար առան: Եվ նա զարկեց Գերարայի շրջակա քաղաքները, որովհետև Տիրոջ վախը նրանց վրա էր, և բոլոր քաղաքները կողոպտեցին ….» (Բ Մնաց. 14.13,14): Սակայն հետագայում Ասան ապավինեց իր փորձառությանը ու միմիայն իր խելքին: Թագավորության վերջին շրջանում Ասայի սիրտն այնքան էր հեռացել Աստծուց, որ նա իր հիվանդության ժամանակ էլ ոչ մի անգամ չդիմեց Նրան, այլ ամբողջությամբ ապավինեց բժիշկներին. «Եվ Ասան իր թագավորության երեսունիններորդ տարում հիվանդացավ իր ոտքերով, բայց իր հիվանդությունում էլ չխնդրեց Տիրոջը, այլ բժիշկներին դիմեց: Եվ Ասան…. մեռավ իր թագավորության քառասունմեկերորդ տարում» (Բ Մնաց. 16. 12,13): Բժշկությունը որքան էլ հզոր առաջխաղացումներ ունենա, միևնույն է, հզորների Հզորը Աստված է: Վախի պատճառով մարդու վիճակը կարող է այնքան բարդանալ, որ նա չընկալի Աստծո Խոսքը: Աղոթքի և հոգեբույժի օգնությամբ հնարավոր է մարդուն հասցնել գիտակցական մակարդակի, որպեսզի նա ընկալի Աստծո Խոսքը և հասկանա, թե Աստվածաշունչն ինչ է ասում իր կյանքի տվյալ իրավիճակի մասին: Խելացի հոգեբույժն առաջարկում է բուժման ամբողջական ընթացք, որը չի կարելի անտեսել: Մարդիկ նաև հարցնում են. «Դիմե՞լ հոգեբաններին»: Հոգեբանությունը՝ գիտություն է մարդու, նրա հոգեկան աշխարհի, գիտակցության, վարքի ու գործունեության մասին: Ես հարգում և օգտվում եմ հոգեբանությունից այնքանով, որքանով այդ գիտությունը չի հակասում Աստվածաշնչին: Կան հոգեբաններ, ովքեր պնդում են. «Եթե մեկը քեզ վիրավորել է, խորը ցավ պատճառել, և դու անկարող ես նրան պատասխանելու՝ ելնելով ամենատարբեր պատճառներից, կարող ես վերցնել մի իր, մահակով հարձակվել այդ իրի վրա ու ծեծել այնքան, մինչև զայրույթդ անցնի»: Զայրույթը, հնարավոր է, այդ պահին անցնի, բայց վիրավորանքն ու ցավը չեն անցնի: Երբեմն ասում են. «Ժամանակը կբուժի»: Ժամանակն ավելի է խորացնում վերքը, և ատելությունն սպանում է արդեն ոչ թե վիրավորողին ու ցավ տվողին, այլ վիրավորանքն ու ցավն ընդունողին: Վիրավորանքին ու ցավին բալասան է պետք: Այդ բալասանը Աստծո ԽՈՍՔՆ է: Հոգեբանության մեջ կան իմաստուն խորհուրդներ, որոնք գրված են եղել Աստծո Խոսքում շատ ավելի վաղ ժամանակներում՝ մինչև հոգեբանությունը որպես գիտություն ձևավորվելը:

Ի՞ՆՉ Է ԿԱՄ Ո՞Վ Է ՎԱԽԸ

Անդրադառնալով վախ երևույթի և նրանից ձերբազատվելու թեմային, ինչպես նշել էի գրքիս Նախաբանում, ես հիմք եմ ընդունել Աստվածաշունչը, քանի որ միայն մարդ արարածին ստեղծող Աստված կարող է ամբողջությամբ պատասխան տալ մարդու կյանքում ավերիչ գործունեություն ծավալող այդ երևույթի վերաբերյալ: Մարդիկ հաճախ սխալ են հարցադրում անում, երբ հետաքրքրվում են՝ ի՞նչ է վախը, փոխարենը հարցնելու՝ ո՞վ է վախը: Հարցադրումը սխալ է, քանի որ չեն պատկերացնում, որ վախը հոգի է. նա ունի լսողություն, տեսողություն, խոսելու, ծիծաղելու, արհամարհելու, հրահրելու և այլ ընդունակություններ: Վախը հոգի է, քանի որ այդպես է ասում Աստվածաշունչը, և առօրյա կյանքը դա ապացուցում է: «Աստված չտվեց մեզ վախի հոգի, այլ՝ զորության, սիրո և զգոնության» (Բ Տիմոթ. 1.7): Վախը հոգի է, անձ, որը չունի մարմին: Նա կարող է մշտապես ուղեկցել մարդուն՝ մնալով անտեսանելի: Վախը խոսում է մարդու հետ անձայն՝ տալով կաթվածահար անող, դեպի ճահիճ քաշող, մեկուսացնող, առաջընթացից արմատապես կտրող մտքեր: Նա այդ ամենն անում է անտեսանելի, սակայն նրա գործողությունների հետևանքները տեսանելի են: Յուրաքանչյուրը հնարավորություն ունի քննելու իր կյանքը և տեսնելու, թե «վախ» կոչվածը ինչ չափի վնաս է հասցրել իրեն: